गज और ग्राह
Story Source: अष्टम स्कन्धम्, भागवत पुराण
Murli Date: 08-09-2018
Story in Hindi:
गज और ग्राह
(अष्टम स्कन्धम्, भागवत पुराण)
बहुत समय पहले त्रिकूट नामक पर्वत के पास एक गजराज (हाथी) अपने परिवार के साथ रहता था। वहाँ का वातावरण बहुत सुन्दर था। मीठी नदियाँ, बगीचे, रंग-बिरंगे खुशबूदार फूलों से वह स्थान अति सुन्दर लगता था। एक दिन गज अपने परिवार के साथ सरोवर में नहाने के लिए निकला। सरोवर में बहुत आनन्द से और स्वच्छंदता पूर्वक तैर रहा गज आने वाले संकट को पहचान न सका। उसी सरोवर में ग्राह (मगरमच्छ) भी रहता था। ग्राह ने गज के पैर को पकड़कर अन्दर खींचना शुरू किया और दोनों ने अपनी-अपनी शारीरिक शक्ति को आज़माना शुरू किया। गज अच्छे डीलडौल वाला विशाल काय शक्तिशाली प्राणी था परन्तु उसकी शक्ति सफल न हुई। ग्राह खींचता ही गया। गज जल में धंसता चला गया। गज के प्राण संकट में पड़ गये। किनारे पर खड़े गज के साथी सदस्य देखते ही रह गये पर गज की मदद नहीं कर पाए। आखिर गज ने सोचा कि इस संकट से बचाने वाला एक ही परमात्मा है। ऐसा निश्चय करके सभी को भुलाकर एक ही श्री हरि को अपनी रक्षा के लिए उसने पुकारा। दयालु श्री हरि ने तुरन्त प्रत्यक्ष होकर स्वदर्शन चक्र से ग्राह का संहार किया।
आध्यात्मिक भाव:- गज-ग्राह की कथा, मनमनाभव के मन्त्र द्वारा सफलता मिलने की बात को ही रूपक द्वारा स्पष्ट करती है। जब गज पूरा डूब जाता है और केवल सूंड का थोड़ सा हिस्सा ही रह जाता है तब वह अपनी शक्ति को, अपने सम्बन्धियों को तथा अपने आपको भूलकर, अनेकता से निकलकर एक परमपिता परमात्मा को याद करता है। उस अन्तिम समय में याद करते ही उसे तुरन्त ईश्वरीय सहायता मिलती है। यही स्थिति मनमनाभव की स्थिति है। ज्ञान धारण करने वाली मनुष्यात्मा ही गज अर्थात् महारथी के समान है। माया ही इस संसार रूपी सागर में ग्राह है। माया रूपी ग्राह, ज्ञानी व रूस्तम बच्चों को खा लेती है। ग्राह के समान माया भी गुप्त रीति से आकर ज्ञानी को पकड़ लेती है। ज्ञान ही स्वदर्शन चक्र है। यह स्वदर्शन चक्र माया रूपी ग्राह का गला काट कर आत्मा रूपी गज को मुक्त करता है। ऐसी माया से, एक परमात्मा की एकरस याद द्वारा ही मुक्ति पाई जा सकती है।
Story in English:
Gajendra Moksham (Elephant and crocodile)
(Ashtama Skandha, Bhagavatha Purana)
Long long ago, there lived an elephant king called ‘Gajendra’ along with his family in the mountains called ‘Trikuta’. The places surrounding the mountain were beautiful. The place was full of lakes, gardens, and different kinds of fragrant flowers. One day, Gajendra went with his family to take a dip in the river. The elephant, which was happily enjoying in the river, was not aware of the forthcoming danger. One dangerous crocodile was also living in that river. The crocodile grabbed the leg of Gajendra and started dragging him into the river. The elephant tried with all its strength and energy to come out of the crocodile’s grip. Even though the Gajendra had a mighty body and enormous strength, it could not free himself from the crocodile. Inspite of all its efforts, Gajendra couldn’t rescue himself from the trap of crocodile and was left in a critical position for life. The family members of Gajendra, on the bank of the river, were not able to come to his rescue in anyway. At last, Gajendra realised that the Supreme God alone can help him and prayed God to come and save him. The kind-hearted Srihari appeared immediately and killed the crocodile with his Sudarshan Chakra.
Spiritual Significance: – The story reveals that success can be achieved only through the Mantra “MANMANABHAV”. When Gajendra was totally drowned, with only small portion of trunk left and was on the verge of total collapse, he did not depend either on his strength, or on his family members, but concentrated on One God. A person in the path of knowledge can be compared with the elephant. In this ocean of world, Maya is like a crocodile. Just as the crocodile, hiding in the water attacks suddenly, Maya also pounces upon the human beings suddenly in various incognito forms. When a human soul like elephant is captured by Maya like crocodile, and if the human soul connects himself with the Supreme Soul, Shiv Baba, the Bestower of Knowledge, then the knowledge like Swadarshan Chakra kills Maya like crocodile and the human soul attains freedom from the clutches of Maya.
Story in Telugu:
గజేంద్ర మోక్షము (ఏనుగు మరియు మొసలి)
(అష్టమ స్కంధము, భాగవత పురాణము)
చాలా కాలం క్రితం, ఒక గజరాజు ‘త్రికూటము’ అనే పర్వతము దగ్గర తన పరివారముతో నివసిస్తూ ఉండేవాడు. ఈ పర్వతము దగ్గరి ప్రదేశము సరస్సులు, తోటలు, సువాసన వెదజల్లే ఎన్నో అందమైన పుష్పాలతో శోభాయమానంగా ఉండేది. ఒకరోజు గజరాజు తన పరివారముతో సహా సరోవరంలో స్నానము చేయడానికి వెళ్ళాడు. సరోవరంలో స్వేచ్ఛగా సంచరిస్తున్న గజరాజము, ఆ సరస్సులో తనకు పొంచి ఉన్న ఆపదను పసిగట్టలేకపోయాడు. ఆ సరోవరంలో ఒక మొసలి కూడా ఉంటూ ఉండేది. ఆ మొసలి గజరాజు కాలును పట్టుకొని లోపలకు ఈడ్చుకుపోసాగింది. గజరాజము బాగా విశాలకాయం కలవాడు, శక్తిశాలియే కదా! అయినప్పటికీ అతని శక్తి సరిపోలేదు. గజరాజు ఎంత ప్రయత్నించినా మొసలి బారి నుండి బయటపడలేక ప్రాణ సంకటంలో పడ్డాడు. ఒడ్డున ఉన్న గజరాజు పరివారము, బంధువులు ఏ విధంగానూ కాపాడలేక చూస్తూ నిలబడిపోయారు. చివరకు తనను రక్షించగలిగినవాడు ఒక్క శ్రీహరియే అని నిశ్చయించుకొని, అతనిని ఈ కష్టము నుండి కాపాడమని వేడుకున్నాడు. కరుణామయుడైన శ్రీహరి వెంటనే ప్రత్యక్షమై నీటిలోనున్న మొసలిపైకి సుదర్శన చక్రమును పంపి దానిని సంహరిస్తాడు.
ఆధ్యాత్మిక రహస్యము:- ‘మన్మనాభవ’ అను మంత్రం ద్వారానే సఫలత లభిస్తుంది అని ఈ కథ స్పష్టం చేస్తుంది. మొసలి బారిన పడ్డ ఏనుగు దాదాపు సరోవరంలో మునిగిపోయినప్పుడు, ఇక కొంచెం తొండం మాత్రమే మిగిలి ఉన్నప్పుడు, ఏనుగు తన శక్తిని మర్చిపోయి, అనేకుల స్మృతి నుండి బయటకు వచ్చి ఒక్క పరమాత్ముడిని రక్షణ కోసం వేడుకుంది. జ్ఞాన ధారణ చేసే మనుష్యాత్మ ఏనుగుతో సమానము, సంసారము అనే సాగరంలో మాయ మొసలి వంటిది. ఎలా అయితే మాయా మొసలి సముద్రంలో దాక్కొని ఉండి, హఠాత్తుగా మీద పడిందో, అలాగే మాయ కూడా గుప్త రూపంలో వచ్చి జ్ఞానిని పట్టుకుంటుంది. మనుష్యాత్మ అనే ఏనుగు మాయ అనే మొసలి నోట్లో చిక్కుకున్నప్పుడు జ్ఞాన దాత అయిన పరమాత్మను గుర్తు చేయగా, అప్పుడు స్వదర్శన చక్రము (జ్ఞానము) మాయ అను మొసలి మెడను ఖండించి ఆత్మ అను ఏనుగుకు విముక్తిని ప్రసాదిస్తుంది.